رابطه خمس و مسئولیت پذیری مومن

یکی از حقوق مومن نسبت به امامش، حقوق مالی است؛ انسان مومن باید در مقابل وظایف دینی اش مسئولیت پذیر باشد؛ چرا که ممکن است که مومن در امور عبادی، تکلیف پذیر باشد؛ اما در عین حال، در مقابل وظایف مالی، کوتاهی کند.

حکمت خمس

اساساً یکی از حکمت های تشریع پرداخت مال در دین، کم شدن وابستگی مالی انسان است؛ انسان با پرداخت مال، کم کم از وابستگی اش و محبتش به مال، کم می شود؛ حال اگر این اتفاق در موارد مختلف و تحت عناوین مختلف صورت پذیرد، در هر مورد از پرداخت مالی، کمی از وابستگی او، کم می شود؛ و این همان چیزی است که اسلام از مسلمان و مومن می طلبد.

اقسام حقوق مالی

ادا کردن مال و پرداخت مالی، اقسام مختلف دارد که در این مقاله یکی از مهمترین و ضرورتی ترین فروع دینی، است خواهیم پرداخت، مسئله خمس است؛

اهمیت خمس

خمس در قرآن کریم یکی از واجبات مسلمی است که تحت شرایط خاص «باید» شود، و پس از واجب شدن، تحت هیچ شرایطی از انسان ساقط نمی شود. خمسی که ممکن است برخی از مسلمانان یا مومنین چنین پندارند که خمس مانند انفاق کردن، یکی از مستحبات مهم در دین است که اگر پرداخت شود، ثواب دارد و اگر انجام نشد، چندان مشکلی وجود ندارد؛ در حالی که در قرآن کریم که بالاترین منبع دینی ماست، ادای خمس را برای کسانی معلق دانسته که ایمان به خدا و جهاد دارند.

خمس در قرآن

چنانچه می فرماید: «وَ اعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شیءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیتَامَی وَ الْمَسَاکینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِن کنتُمْ ءَامَنتُم بِاللَّهِ وَ مَا أَنزَلْنَا عَلی عَبْدِنَا یوْمَ الْفُرْقَانِ یوْمَ الْتَقَی الْجَمْعَانِ وَ اللَّهُ عَلی کلّ شیءٍ قَدِیر.»

«بدانید هر گونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر، و برای ذی القربی و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از آنها) است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایی حق از باطل، روز درگیری دو گروه (روز جنگ بدر) نازل کردیم، ایمان آورده‌اید. و خداوند بر هر چیزی تواناست.»

نکته آیه و نتیجه آن

پس پذیرش و پرداخت آن، منوط به داشتن ایمان و پذیرش جهاد است؛ به دیگر سخن کسی ایمان به خدا و جهاد دارد که خمس را فراموش نکرده و در پرداخت آن جدی باشد.

با توجه به این آیه، مومن هم باید ارتباطش با خدا قوی و هم باید در ارتباطش با مخلوق خدا، مستحکم باشد.
پس پرداخت مال، به صاحبان حق، به رابطه با خدا بر می گردد.

عواقب عدم پرداخت خمس

اما سوال این است که عدم پرداخت خمس چه عواقبی در پی دارد؟

۱. لعنت خدا و ملائکه:

اولین نتیجه منفی برای کسی که خمس پراخت نمی کند، آن است که لعنت خدا و ملائکه شامل حالش می شود؛ چنانچه امام زمان علیه السلام در نامه‌ای که برای محمد ابن عثمان (دومین نایب خاص خود) فرستاد در آن نوشته بود به نام خداوند رحمن و رحیم، لعنت خدا و فرشتگان و تمام مردم بر کسی که یک درهم بدون مجوز مال ما را بخورد.[1]

تبیین حدیث
پر واضح است که منظور از خوردن بدون مجوز ما، یعنی انسان مالی که مخصوص امام است، بخورد. یعنی مالی مخصوص امام که همان خمس است، به عهده کسی باشد و او آنرا میل بفرماید، در این صورت، لعنت خدا و ملائکه و تمام مردم شامل حال وی، می شود.

البته گفتنی است که مراد از لعنت، دوری از رحمت الهی است؛ یعنی کسی که خمس ندهد، از رحمت خدا بدور خواهد بود، و این دوری باعث می شود بجای رحمت، نقمت و مصیبت در زندگی اش حکمفرما شود، و اینجاست که هر چه کاسبی کند، ره به جایی نمی برد و بر عکس چندین برابر در راه غیر حق باید خرچ کند؛ و این شاید معنای روایتی است که امام کاظم علیه السّلام فرمودند: «اِیّاکَ اَن تَمنَعَ فی طاعَهِ اللهِ فَتُنفِقَ مِثلَیهِ فی مَعصِیَهِ الله»[2]؛ مبادا که از خرج کردن در راه خدا دریغ کنی، که در نتیجه دو برابر آن را در نافرمانی خدا خرج کنی!»

2. ورود در آتش جهنم

دومین عاقبت سوء برای نپرداختن خمس، ورود در آتش جهنم است؛ چنانچه در روایتی ابوبصیر می‌گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: کوچکترین چیزی که بنده را داخل آتش می‌کند چیست؟ فرمود: این است که کسی یک درهم مال یتیم را بخورد و ما یتیم هستیم.[3]

تبیین حدیث
حضرت خوردن یک درهم مال امام را کوچکترین چیزی که بنده را وارد آتش می کند، می داند. این همان است که خداوند در قرآن کریم، خوردن مال یتیم، را خوردن آتش جهنم می خواند؛

چنانچه قرآن فرمود: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا»[4] کسانی که اموال یتیمان را به ظلم و ستم می‌خورند، (در حقیقت،) تنها آتش می‌خورند؛ و بزودی در شعله‌های آتش (دوزخ) می‌سوزند. باتوجه به این آیه و حدیث مذکور، فهمیده می شود کسی که خمس پرداخت نکند، آتش می خورند، و یکی از یتیمان، خود امام معصوم است که نباید حقش بدون مجوز ایشان خورده شود.

پس کسانی که مال یتیم را می خورند در حقیقت آتش وارد شکمشان می کنند، و نتیجه ی آن، داخل شدن زودهنگام در آتش جهنم است.

خیال خام و توهم باطل:

برخی بر این باورند که می توانند با اجازه از امام معصوم، خمس را بر خود حلال کنند؛ اما برعکس حتی اگر اجازه هم بگیرند، معصوم اجازه نخواهند داد.

چنانچه جمعی از مردم خراسان خدمت امام رضا (علیه السلام) رسیدند و از آن حضرت خواستند که خمس را برای آن‌ها حلال کند آن حضرت فرمود: حلال نمی‌کنم شما به زبان خود را دوست خالص ما معرفی می‌کنید ولی حقی که خدا برای ما قرار داده و ما را برای آن قرار داده که آن خمس است از ما باز می‌دارید و سه بار فرمود نه برای هیچ یک از شما حلال نمی‌کنم.[5]

در این روایت، حضرت، دوستی خالص شیعیان را منوط به پرداخت خمس می دانند. و به هیچ وجه آنرا برای شیعیان حلال نمی دانند و باید پرداخت شود.

۳. هلاکت و ناپاک شدن خوراک و آمیزش:

کسانی که چنین می پندارند که خمس نباید بدهند، طبق فرمایش امیر المومنین منتظر تبعات سنگینی چون هلاکت، ناپاک شدن آمیزش، و ناپاک شدن خوراکشان شوند. چنانچه  امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «هَلَکَ اَلنَّاسُ فِی بُطُونِهِمْ وَ فُرُوجِهِمْ لِأَنَّهُمْ لَمْ یُؤَدُّوا إِلَیْنَا حَقَّنَا»[6] مردم بخاطر اینکه حقّ ما را نمى ‏دهند غذا و آمیزش آنان ناپاک شده و سبب هلاکت آنان مى‏شود.

پس اگر آدمی خمس را نپردازد، با سه مشکل و عاقبت بد، روبرو می شود.